Συνέντευξη στη Γεωργία Χάρδα //
Ευτυχία Γιαννάκη: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ήττα από το να αφεθείς, αλλά δεν υπάρχει και μεγαλύτερη νίκη από το να τολμήσεις»
«Το έγκλημα είναι απλώς η χαραμάδα. Μια ρωγμή στην επιφάνεια που επιτρέπει στο σκοτάδι να μπει ή να βγει. Το αστυνομικό δεν είναι μόνο γρίφος, είναι ερώτηση: τι κρύβουμε κάτω από την κανονικότητα, ποιος είναι το μυστικό μας; Το αστυνομικό μπορεί να αναδείξει τη μνήμη, το τραύμα, την κοινωνική βία, αρκεί να γράφεται με ενσυναίσθηση και με αλήθεια, χωρίς να εστιάζει κανείς στον εντυπωσιασμό των εύπεπτων ανατροπών. Δεν με ενδιαφέρει μόνο ποιος το έκανε και γιατί το έκανε, αλλά τι κάναμε και όλοι οι υπόλοιποι»
Στον «Υπέροχο Πόλεμο», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος, η Ευτυχία Γιαννάκη γράφει για τα εγκλήματα που ξεκινούν πίσω από τις λέξεις, για τις ενοχές που σιωπήθηκαν, για τις μνήμες που δεν λυτρώθηκαν ποτέ.
Το αστυνομικό στοιχείο είναι μονάχα το σκοινί της αφήγησης· αυτό που ξετυλίγεται για να φέρει στην επιφάνεια τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις υπόγειες διαδρομές του έρωτα, της μνήμης, της απώλειας. Στον κόσμο της Γιαννάκη, το μυστήριο δεν αφορά μόνο το ποιος το έκανε, αλλά το τι δεν ειπώθηκε όταν έπρεπε. Ο ήρωάς της, Χάρης Κόκκινος, επιστρέφει πιο ευάλωτος από ποτέ — ένας ερευνητής που παλεύει όχι μόνο να αποκαλύψει την αλήθεια, αλλά και να σταθεί απέναντί της.
Μιλήσαμε για το πώς η λογοτεχνία μπορεί να συναντήσει το τραύμα με ευαισθησία και βάθος, για τη δύναμη της αγάπης σαν ρήγμα και σωτηρία, για την Ελλάδα ως κοινωνία που δεν έχει ακόμη βρει τρόπο να θρηνήσει — και για τη συγγραφή ως μια πράξη που μοιάζει, ώρες ώρες, με πόλεμο. Ίσως και με υπέροχο πόλεμο.
-Αγαπητή κυρία Γιαννάκη ο «πόλεμος» στον τίτλο είναι εσωτερικός, κοινωνικός, ιστορικός; Ή όλα ταυτόχρονα; Πότε μια σύγκρουση γίνεται «υπέροχη»;
Ο πόλεμος στον τίτλο του βιβλίου είναι όλα αυτά μαζί. Είναι η πάλη ανάμεσά μας, σε αυτό που ζήσαμε και σε αυτό που δεν τολμήσαμε ποτέ να πούμε ενώ ζούσαμε μαζί. Είναι ο εσωτερικός μας μονόλογος, η ενοχή μας, μια σχέση που μας άλλαξε, αλλά δεν καταφέραμε να την κρατήσουμε, η αλήθεια που κρύψαμε για να επιβιώσουμε. Η σύγκρουση στον «Υπέροχο Πόλεμο» εκκινεί από το προσωπικό αγκάθι και αγγίζει το συλλογικό διακύβευμα. Μπροστά στον φόβο και την απώλεια κάτι ξεγυμνώνεται, κι εκεί, για μια στιγμή, φωτίζεται το ανθρώπινο με όλη την ωμότητα, αλλά και την ομορφιά του.
-Στο νέο σας μυθιστόρημα, το αστυνομικό κομμάτι μοιάζει να είναι μόνο η αρχή, όχι το ζητούμενο. Μέσα από την υπόθεση φωτίζετε πιο βαθιά ζητήματα, όπως οι σχέσεις, τα παλιά τραύματα, η μνήμη. Πότε αρχίσατε να βλέπετε ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να χωρέσει όλα αυτά;
Από το πρώτο μου βιβλίο, ένιωθα ότι το έγκλημα είναι απλώς η χαραμάδα. Μια ρωγμή στην επιφάνεια που επιτρέπει στο σκοτάδι να μπει ή να βγει. Το αστυνομικό δεν είναι μόνο γρίφος, είναι ερώτηση: τι κρύβουμε κάτω από την κανονικότητα, ποιος είναι το μυστικό μας; Το αστυνομικό μπορεί να αναδείξει τη μνήμη, το τραύμα, την κοινωνική βία, αρκεί να γράφεται με ενσυναίσθηση και με αλήθεια, χωρίς να εστιάζει κανείς στον εντυπωσιασμό των εύπεπτων ανατροπών. Δεν με ενδιαφέρει μόνο ποιος το έκανε και γιατί το έκανε, αλλά τι κάναμε και όλοι οι υπόλοιποι.
-Ο Χάρης Κόκκινος στον «Υπέροχο Πόλεμο» μοιάζει πιο ευάλωτος από ποτέ. Τον βρίσκουμε σε μια φάση εσωτερικής αναμέτρησης — σαν κάτι να τελειώνει αλλά και κάτι να ξαναγεννιέται μέσα του. Εσείς, πώς τον νιώσατε αυτή τη φορά; Ως έναν ήρωα που γυρίζει σελίδα ή που ετοιμάζεται να κλείσει λογαριασμούς;
Ο Κόκκινος, σ’ αυτό το βιβλίο, δεν κυνηγά μόνο τον δράστη, κυνηγά και τον εαυτό του. Είναι πιο μόνος, πιο ειλικρινής, πιο έτοιμος να πληρώσει το τίμημα. Ένας ήρωας που επιμένει να επανέρχεται από ιστορία σε ιστορία, έχει πολλά ανεξόφλητα χρέη και κάποτε φτάνει σ’ ένα σταυροδρόμι. Εκεί είναι ο Κόκκινος σε αυτό το βιβλίο. Γυρίζει σελίδα, αλλά ταυτόχρονα διαβάζει ξανά όλες τις προηγούμενες.
-Η ερωτική του σχέση με τη δημοσιογράφο είναι για πρώτη φορά τόσο εκτεθειμένη στην πλοκή. Πώς διαχειριστήκατε αυτόν τον κίνδυνο: να μη χαθεί η ψυχραιμία του ερευνητή μέσα στην ανθρώπινη αδυναμία;
Ήθελα να δοκιμάσω την ισορροπία του: τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος πίσω από τον ερευνητή δεν μπορεί πια να κρύβεται. Δεν με ενδιέφερε να γράψω μόνο για τον έρωτα, αλλά για τη στιγμή που η επιθυμία αναμετριέται με την ηθική και το καθήκον. Ο Κόκκινος δεν χάνει την ψυχραιμία του, τη ρισκάρει. Και κάπου εκεί, γίνεται πιο αληθινός απέναντι στον εαυτό του.
-Η ανοϊκή μητέρα, ο αποσυρμένος μουσικός, η στιχουργός με βιογραφία σε εξέλιξη — όλοι φέρουν παρελθόντα που εκρήγνυνται στο παρόν. Είναι οι ήρωές σας άνθρωποι ή σύμβολα;
Είναι άνθρωποι, με όλες τις αντιφατικές πλευρές τους. Κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει σύμβολο για τον αναγνώστη, όταν κουβαλάει κάτι που αναγνωρίζουμε. Ο αποσυρμένος μουσικός, η ανοϊκή μητέρα, η στιχουργός, όλοι τους μοιάζουν να κουβαλούν ενοχές, κάτι που δεν ειπώθηκε όταν έπρεπε. Ίσως γι’ αυτό ο αναγνώστης νιώθει ότι τον αφορούν, γιατί παλεύει να λύσει το δικό τους μυστήριο και όχι απλά να εξιχνιάσει το έγκλημα.
-Η δημοσιογράφος λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός: για τη στιχουργό, για την υπόθεση, για τον ίδιο τον Κόκκινο. Ποια είναι η βαθύτερη λειτουργία αυτού του ρόλου μέσα στην αφήγηση;
Είναι παρατηρήτρια, αλλά ταυτόχρονα συμμετέχει, πρωταγωνιστεί. Κάνει ερωτήσεις και αποφεύγει τις απαντήσεις. Στην πραγματικότητα, είναι ένας καθρέφτης για τον Κόκκινο και για τον αναγνώστη. Είναι εκεί για να φωτίσει, αλλά και για να αποκρύψει. Για να δείξει πως καμιά αλήθεια δεν είναι απόλυτη.
-«Γράφετε ότι “Η ζωή σαν παιχνίδι, ένας πόλεμος που ώρες ώρες έμοιαζε υπέροχος, άλλες πάλι γινόταν τρομακτικός”. Τι είναι τελικά αυτός ο «υπέροχος πόλεμος» που βιώνουμε όλοι μας;
-Μου άρεσε επίσης το σημείο που λέτε: «Την αγάπη δεν την επιλέγεις, σε επιλέγει αυτή». Στον «Υπέροχο Πόλεμο» βλέπουμε πόσο καταλυτική μπορεί να γίνει η αγάπη – να λυτρώνει, να πληγώνει, να θολώνει την κρίση. Είναι η αγάπη μια μορφή μοίρας τελικά; Ή μια μορφή ήττας μπροστά στην ελευθερία της βούλησης;»
Ίσως και τα δύο. Ίσως νιώθεις ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ήττα από το να αφεθείς, αλλά δεν υπάρχει και μεγαλύτερη νίκη από το να τολμήσεις να το κάνεις. Η αγάπη στον «Υπέροχο Πόλεμο» δεν είναι ρομαντική. Είναι σύνθετη, μετέωρη, συχνά σκοτεινή. Αλλά δεν παύει να είναι ο μόνος τρόπος να νιώσει κανείς λιγότερο μόνος.
-Το θέμα των παράνομων υιοθεσιών και της «επταετίας» εισχωρεί σαν σκιά. Είναι τελικά το αστυνομικό το πιο κατάλληλο λογοτεχνικό είδος για να αναδείξει αυτά τα θέματα;
Νομίζω πως ναι, το αστυνομικό μπορεί να αναδείξει σύνθετα ζητήματα με ευθύ τρόπο. Μπορεί να φωτίσει όσα έχουν θαφτεί στη λήθη ή την ενοχή. Μπορεί να δείξει τι σημαίνει να μεγαλώνεις σε μια κοινωνία που κάνει ότι ξέχασε ή που σιώπησε. Η σκιά της μεγάλης Ιστορίας υπάρχει σε κάθε βήμα της δικής μας μικρής ιστορίας. Το ζήτημα είναι να χαράξεις με το μαχαίρι των ηρώων σου την τομή αυτών των δύο.
-Το τραύμα – προσωπικό, οικογενειακό, ιστορικό – είναι παντού στο βιβλίο. Πιστεύετε ότι η Ελλάδα είναι ακόμα μια κοινωνία σε μετατραυματικό σοκ;
Νομίζω ναι. Δεν ξέρω αν είναι σε μετατραυματικό ή μόνιμα τραυματικό σοκ. Και όχι μόνο από την Ιστορία της, αλλά και από τις μικρές, καθημερινές ήττες της που εξακολουθούν. Διαφθορά, συλλογικά και ατομικά τραύματα, απώλειες που δεν πενθήσαμε, η ανάγκη να φαινόμαστε πιο δυνατοί ή πιο σπουδαίοι απ’ όσο είμαστε. Όσο δεν βρίσκουμε κοινή γλώσσα για το τραύμα, όσο δεν το αντιμετωπίζουμε με θάρρος παραμένουμε εγκλωβισμένοι μέσα του.
-Θεωρείτε ότι υπάρχει κάτι πιο πολεμικό από την επιβίωση, όπως γράφετε; Και τι ρόλο παίζει η μνήμη σε αυτόν τον αγώνα;
Η επιβίωση είναι η πρώτη μάχη. Αλλά η πραγματική σύγκρουση αρχίζει όταν αποφασίσεις να ζήσεις με αλήθεια. Η μνήμη τότε μπορεί να γίνει όπλο ή παγίδα. Σε κρατάει ζωντανό, αλλά μπορεί και να σε αλυσοδέσει. Γι’ αυτό και στον «Υπέροχο Πόλεμο» οι χαρακτήρες μου είτε παλεύουν με τη μνήμη, είτε της παραδίνονται.
-Έχετε καταφέρει κάτι σπάνιο: να γράφετε αστυνομικά μυθιστορήματα που είναι και λογοτεχνία, και ψυχογραφία, και κοινωνικό σχόλιο. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει τόσο πολύ στο είδος; Τι είναι αυτό που σας κάνει να επιστρέφετε ξανά και ξανά στο έγκλημα — όχι για να σοκάρει, αλλά για να εξηγήσει;
Επιστρέφω γιατί πίσω από κάθε έγκλημα υπάρχει μια ιστορία που δεν ειπώθηκε. Γιατί με γοητεύει το «γιατί» περισσότερο από το «ποιος» και το μυστήριο των ανθρώπων. Το αστυνομικό μου επιτρέπει να γράφω για τις σιωπές που γίνονται εκρήξεις. Και γιατί το μυστήριο, όταν το δουλεύεις προσεκτικά βλέπεις ότι δεν αφορά τον θάνατο, αφορά τη ζωή.
Η Ευτυχία Γιαννάκη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε πληροφορική, μουσική τεχνολογία, επικοινωνία και εργάστηκε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τα τελευταία χρόνια συντονίζει εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Έχει εκδώσει, με ψευδώνυμο, το μυθιστόρημα Χάρντκορ (Ωκεανίδα, 2000), που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο. Από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφορεί η σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων «Η Τριλογία της Αθήνας»: Στο πίσω κάθισμα (2016), Αλκυονίδες μέρες (2017), Πόλη στο φως (2018), η «Τριλογία του βυθού»: Η νόσος του μικρού θεού (2020), Στη φωλιά του ιππόκαμπου (2021), Οι ναυαγοί του Αυγούστου (2022) και η σειρά μυστηρίου για παιδιά Πιτσιμπουίνοι: Τα πρώτα μου μυστήρια.